De weg naar Mekka in tienmaal drie kwartier

Al-Andalus
De VPRO zendt op zondag 24 mei, via Nederland 2, 's avonds tussen 20:55 en 21:45 uur, de eerste aflevering uit van een reeks van tien, waarin Jan Leyers zijn persoonlijke ontdekkingsreis door de wereld van de islam presenteert. In deze eerste aflevering gaat hij op zoek naar allerlei verschillende moslimsamenlevingen in zowel Noord-Afrika alsook in het Midden-Oosten. Zijn uiteindelijke doel is de heilige stad Mekka, die elke moslim aarde wordt geacht éénmaal in zijn leven te hebben bezocht.
Dit eerste deel uit de tiendelige reeks heeft een eigen titel — Dromen van Al -Andalus —, en het zal ongetwijfeld eveneens (gaan) gelden voor de volgende negen delen, die — althans in principe — iedere keer op zondagavond op dat tijdstip zullen worden uitgezonden.
Al-Andalus is de naam van het gebied op het Iberisch schiereiland dat indertijd door hen werd bezet. De bewuste naam van toen is vandaag nog terug te vinden in de streek Andalusië. Voor meer gedetailleerde gegevens zij verwezen naar het betreffende artikel in de Wikipedia online-encyclopedie.

Het zoete en tevens wrange fenomeen: Wraak

Sociale drijfveer
Ruim twee uur zal op zondag 17 mei — tussen 20:55 uur en 23:00 uur — het zeer frequent voorkomende verschijnsel wraak aan de orde gesteld worden in een VPRO-programma voor de beeldbuis, hetwelk tijdens die beide genoemde tijdstippen voor Nederland 2 op de rol staat: WRAAK. Het programma is samengesteld door Britta Hosman uit momenten in feitelijke en bedachte (literaire) situaties.
Wie kent niet de inmiddels eeuwenoude uitdrukking "Dit schreeuwt om wraak!", uit een stripverhaal, een roman, of zelfs uit de praktijk van alledag? Dat het fenomeen in zovele verschillende geledingen van het dagelijks bestaan overal ter wereld voorkomt en daarbij niet bepaald een verschijnsel is van de laatste eeuw, maar van alle tijden, doet het besef rijzen dat de literatuur er vol van is, van de aloude klassieken verre van ons huis en onze haard via de historie van de westerse wereld tot (letterlijk) vandaag de dag.

Onmetelijke conflicten
Oorlogen met enorm veel leed en destructie zijn veelvuldig het gevolg geweest van intense wraakgevoelens die de 'houder' ervan meende te moeten bevredigen. Men leze er teksten uit de antieke wereld maar op na, zoals tal van mythologische verhalen over — weliswaar uit de menselijke fantasie ontsproten — de wereld der goden, halfgoden en helden. En indien u daaraan niet voldoende heeft, leest u dan de grote tragedieschrijvers der oude Grieken of de geschiedschrijvers uit die tijd er eens op na. Doch mocht dat u te ver van uw bed zijn, dan kunnen de koningsdrama's van William Shakespeare (1564-1616) misschien meer licht op de zaak laten schijnen, aangezien deze eventueel meer de indruk maken actueel te zijn. En wat te denken van het cultuurverschijnsel opera. Zowel in de eventueel tragische zangspelen als in de komedies: van Mozarts Così fan tutte tot en met Verdi's Falstaff [1].

Geen lemma
Immers: wraak is zoet. Dat laatste moge het geval zijn in de amicale sfeer van mensen onderling die goed aan elkaar gewaagd zijn en dit in sport en spel dan wel bij ietwat serieuzere gebeurtenissen tijdens huiselijke wrijvingen of in de sfeer van studie of werkzaamheid.


Maar van een zo gewichtig fenomeen verwacht je toch dat je het zult aantreffen in tal van naslagwerken over psychologie en filosofie. Dat bleek echter een tegenvaller van de bovenste plank. In enkele tientallen encyclopedische woordenboeken — welke mij alle heel direct ter beschikking staan over die beide onderwerpen — kwam het niet eenmaal als trefwoord voor. Dat is omgekeerd evenredig aan het belang, in zowel filosofisch, psychologisch, historisch en algemeen-maatschappelijk opzicht.
__________
[1] Op de dag van het VPRO-programma over het verschijnsel wraak zal tevens de première worden gegeven van een reeks van dertien in even zovele steden van ons land — tot in juli — van Falstaff in een eigentijds jasje gestoken, door het in Maastricht gevestigde ensemble Opera Zuid.
____________
Afbeeldingen
1. William Shakespeare; het Chandos-portret. Tentoonsgesteld in de Nationa Portrait Gallery te Londen.
2. Persfoto van de try out op vrijdag 15 mei van Falstaff door Opera Zuid. Op zondag 17 mei is de première in het Parktheater te Eindhoven. (Foto: Deen van Meer.) Op Sir John Falstaff wordt ruim wraak genomen in deze komische opera van Giuseppe Verdi.

Esthetische begrippen
Vooropgesteld dat er tamelijk veel verschillende opvattingen bestaan over wat mooi of lelijk is — zou zijn, is dan wel een betere omschrijving, aangezien juist bij kwalificaties als mooi en lelijk enorme discrepanties optreden, ook, en zeker niet in de laatste plaats, tussen mensen die op tal van fronten: maatschappelijk, politiek en anderszins cultureel op één lijn zitten — zij er nadrukkelijk gewaarschuwd jegens sluipend zich opdringende conclusies, die op een niet al te bewust niveau worden getrokken uit de emotie die wordt gevoeld als men iets mooi vindt. Door het ondergaan van uitingen van kunst(en) — klassieke muziek, respectievelijk wat daarvoor moet doorgaan, zoals de onophoudelijke muziek-destructie door André Rieu en tal van aanverwante muziek-verachtende lieden — worden in het onderbewuste vlak allerlei links gelegd naar positieve zaken, zoals kwaliteit en ware schoonheid. Hitler heeft indertijd menigeen zo direct uit het hart gesproken — althans wist zulks perfect te suggereren — en zo kon het gebeuren dat zijn eerste slachtoffers die mensen waren welke de moeite namen om hem toe te horen en zich te laten meeslepen — want daar schuilt het grootste gevaar in zaken die in een affectieve preoccupatie worden 'geconsumeerd' — want toen had men immers het mooie, het ware, en derhalve het 'schone', ontdekt.
Doch, indien een dergelijke conclusie gerechtvaardigd zou zijn, zou immers diezelfde Dolle Dolfje zo ongeveer de beste politicus enhet beste wezen uit de maatschappelijke geschiedenis van ons West-Europa zijn geweest, op de voet gevolgd, of zelfs voorafgegaan, door Stalin en nog wel wat andere, enigszins tot en met uitermate subversieve, elementen.

Drie afdelingen
De thema-avond van Arte-tv start heden om 20:59 uur en bestaat in drie afdelingen: twee documentaires en een aansluitend debat.
Om 21:00 uur gaat de eerste documentaire — Lob der Hässlichkeit — van start. De inhoud daarvan kan worden omschreven als het gegeven dat zowel lelijkheid als schoonheid in ieder mensenleven een rol speelt. Die bijdrage aan de avond duurt tot 21:45 uur.
Zelf kun je zoiets meemaken als je met veel min of meer doorsnee hondenhouders spreekt. De meesten van hen geven de voorkeur aan — respectievelijk beweren dat — een alledaagse hond of kat met een goed karakter dan aan een schoonheid met dubieuze trekjes. Dit geldt mutatis mutandis ook voor het zoogdier mens. Hoeveel mooie, en uiterlijk aantrekkelijke, vrouwen zijn er niet die manipulerend, liegend en bedriegend door de aangegane relatie trampolineren. En hoe vaak zien we niet een Adonis of Apollo, dan wel een hedendaagse Narcissus — die qua uiterlijk op zeer veel bewondering mag en kan rekenen —, waarachtig compleet door het vat der Danaïden vallen zodra hij qua opvattingen en gedrag aan een nader onderzoek wordt onderworpen. Vandaar dat wij u, hier en nu, nogmaals en met klem, willen wijzen op de noodzaak van het in acht nemen van de relativiteit en de nodige kritische afstand.
De documentaire van Isabelle Cottenceau die dit jaar voor Arte France werd gerealiseerd, zal op vrijdag 15 mei,'s ochtends vanaf 09:55 uur worden herhaald.

Onaanzienlijk, maar trots
In aansluiting op die documentaire volgt een tweede, met een duur van eveneens drie kwartier, met de titel Unansehnlich, aber stolz. Het hoofdthema daarin is het gegeven dat lelijke mensen niet per definitie ongelukkig behoeven te zijn. Wellicht dat er nog enkele scènes in worden vertoond uit zwijgende films van ongeveer een eeuw geleden waarin op zo aanschouwelijke wijze werd voorgetoverd hoe soms een als minder fraai ervaren exemplaar van de menselijke soort tot onderwerp — zeg maar gerust lijdend voorwerp — van bijna algehele spot werden, maar dat er dan toch nog een of andere superschone jonkvrouwe zich om hem bekommerde. Gebochelden hebben ook vaak veel te verduren gehad: de vrouwelijke exemplaren werden met het begrip Heks bedacht, de mannelijke met andere substantieven of adjectieven.
Maar had niet Quasimodo, de gebochelde klokkenluider van de Notre Dame — ook geen directe kandidaat voor een schoonheidswedstrijd —, toch plots een wel heel mooie vrouw, Esmeralda, 'aan zijn zijde'? Kortom, het kan verkeren.
In de bijdragen die Cyril de Turckheim in zijn film — eveneens dit jaar, eveneens voor Arte France —over zes verschillende mensen heeft bijeengebracht van wie wordt aangenomen dat ze ook wel ongelukkig zullen zijn omdat ze niet tot de categorie van uitzonderlijke menselijke schoonheden behoren. Doch in de film komt onomstotelijk naar voren dat een dergelijke opvatting niet juist is en men meer voorbehoud dient te betrachten.
Ook deze film wordt herhaald, eveneens op 15 mei aanstaande, en ook dan in aansluiting op de bovenvermelde film, en wel vanaf 10:40 uur.

Debat
Als om 22:30 uur de tweede film ten einde is, blijft er — binnen het kader van de twee uur durende thema-avond , nog dertig minuten over voor het Debat. Gasten die met elkaar van gedachten zullen wisselen, zijn Sylvie Abraham, die werkzaam is als schoonheidschirurg; de historicus Georges Vigarello, en Harald Gasper, essayist en reclame-manager.
Ook dat Debat is een programma van Arte France, dat eveneens in aansluiting op de beide vorige programma-onderdelen op vrijdag 15 mei 's ochtends vanaf 11:25 uur zal worden herhaald.
____________
Afbeeldingen
1. Adonis, hier als standbeeld in het Louvre, Parijs.
2. Menselijke 'lelijkheid' in het uiterlijk bespeurbaar. (Foto: Arte France.)
3. Apollo met lier, schildering in Griekse schaal.
4. Onknap maar toch gelukkig.
5. Quasimdo en Esmeralda, uit de tekenfilm De klokkenluider van de Notre Dame uit 1996 van de Walt Disney Studio's.