Boeken-tips december: visies op Nederland (1)

Nu het er met het fenomeen boekhandel niet bepaald goed voor staat ─ hetgeen overigens niet alleen voor ons land, België en Duitsland het geval is, maar veeleer wereldwijd ─, is het de hoogste tijd dat wij u, onder meer op deze site, enkele cadeau-tips aan de hand doen voor de decembermaand, als u tot degenen behoort die deze periode van het jaar als een tijd voor geschenken beschouwen, ook al is het eventueel voor uzelf.
Daarbij denken wij, altijd al, in eerste instantie aan boeken. Zeker zolang men nog de keuze heeft uit een ruim aanbod aan nieuw verschenen boeken, is het nu nog mogelijk, aangezien in ijltempo de ene boekhandel na de andere sluit, en dat geldt tevens voor antiquariaten. Uiteindelijk ─ en dat is op relatief korte termijn ─ zullen er slechts enkele grote zaken overblijven, die qua antiquarische en tweedehands boeken een groot aanbod zullen houden, maar qua nieuws zal de keuze zeer beperkt raken.
Twee specifiek Nederlandse kwesties in de vorm van documentaties hebben de laatste weken mijn aandacht getrokken en met die twee boeken wil ik de lezers in deze bijdrage confronteren. Het eerste is alweer een herdruk van een eerder dit jaar uitgekomen boek met impressies van Nederland in een alternatieve atlas, het tweede is dezer dagen voor het eerst verschenen. Toevalligerwijs ─ maar men zou dat, afhankelijk van de invalshoek, ook wel opzettelijk kunnen noemen ─ zijn beide documentaties door dezelfde uitgeverij op de markt gebracht: Nieuw Amsterdam. Die alternatieve atlas vindt u hieronder, het boek over ons land en zijn bewoners komt in aflevering 2.

Jan Rothuizen: De zachte atlas van Nederland
Een alternatieve ─ zeg maar gerust: zeer alternatieve ─ atlas van Nederland is van de hand van beeldend kunstenaar Jan Rothuizen (geb. 1968). De inhoud van het boek vormt de getekende neerslag van een uitgebreide wandeling door Nederland, waarbij hij alles, wat hij zag, heeft genoteerd, evenals hetgeen hij heeft ondergaan, en de denkprocessen die daarvan het gevolg waren. Uiteindelijk is daarvan een en ander, ook letterlijk, in kaart gebracht. Dat humor daarbij van grote betekenis is (geweest), blijkt uit het resultaat; een dergelijke visie kan geen kwaad, ook al betreft het een overval op een juwelierszaak of de inzet van een traumahelikopter, waarbij de maker van het latere boek in gesprek was met de piloot.
De diverse beelden, die Jan Rothuizen op zijn netvlies had, heeft hij, per thema, over twee pagina's van zijn boek uitgespreid; inderdaad: op atlas-formaat.
Het gaat bij de inhoud consequent om de uitbeelding van maatschappelijk relevante toestanden en gebeurtenissen; anders gezegd: het zijn plattegronden van een cultuur in een letterlijk en figuurlijk breed spectrum.
Dat wordt onder meer waargemaakt in een bezoek aan een negentigjarige vrouw die nog zelfstandig woont, en in hetgeen de auteur heeft ontdekt tijdens een rondgang door het internationaal vermaarde woonwarenhuis uit Zweden: dat over ongeveer vier decennia meer dan veertig procent van Neerlands bevolking alleenwonend zal zijn. (De vraag is of die cijfers zeer recent zijn of dat deze stammen uit een tijd van voor de financiële crisis van 2008.)
Het boek is overzichtelijk ingedeeld naar thema's. In een register is elke plaats (topografisch en overdrachtelijk) en elk voorwerp terug te vinden.

Laatste tekening, deze keer op één pagina, in de
Zachte atlas van Nederland, door Jan Rothuizen.

De auteur heeft het boek opgedragen aan zijn vader, William Rothuizen, die hem heeft leren kijken. Die vader wist inderdaad waar hij zijn oog op liet vallen, zoals een schitterende Rolls Royce, waarin hij medio jaren zeventig van de vorige eeuw reed.
__________
Jan Rothuizen: De zachte atlas van Nederland. 128 pagina's op het formaat 23 x 32 cm, voorzien van flappen. Ontwerp van Roosje Klap. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2011 (zesde druk). ISBN 978 90 468 1114 6. Prijs € 19,95.

Een religieuze oorlog over klimaatverandering?

Op zondag 27 november, nog net vóór middernacht, om 23:55 uur, begint op het tweede Duitse publieke televisienet (ZDF) een nieuwe aflevering van het, in principe maandelijks eenmaal uit te zenden programma Das Philosophische Quartett, zoals gebruikelijk gepresenteerd door Peter Sloterdijk en Rüdiger Safranski.

 SF-auteur Frank Schäzting, links; naast hem fysicus Gerd Ganteför. (Afbeelding ZDF).

De als discussieprogramma gekwalificeerde thema-uitzending heeft deze keer als thema Klimawandel ─ ein Glaubenskrieg? Er zullen ook deze keer weer twee gasten deelnemen. Deze keer zijn dat Frank Schätzing en Gerd Ganteför. Laatstgenoemde us als fysicus verbonden aan de Universiteit van Konstanz, zijn tegenhanger in de discussie is auteur van bestsellers, die probeert de mensen bewust te maken van een niet alleen dreigende katastrofe, maar van een katastrofe die zich meer dan alleen aftekent, doch reeds in gang gezet is. Frank Schätzing bespeelt ook de angsten van zijn lezers, en dat is volstrekt legitiem, en des te meer als dat ertoe bijdraagt dat de aardbewoners zich wat bewuster gaan gedragen ten opzichte van de natuur, het milieu en de beschikbare grondstoffen, die er, in zeer belangrijke mate toe zullen moeten bijdragen dat de mens ook in leven kan blijven, zowel qua voedsel alsook op het punt van energie, en niet als laatste met betrekking tot een steeds schaarser wordend basiselement: Water.

'Words and music' over de Great Exhibition 1851

William Carlos Williams.
Pasfoto met signatuur (1921).

In 1851 werd in Londen een zeer omvangrijke expositie gehouden ─ een Wereldtentoonstelling ─ over industrie in combinatie met cultuur. Die tentoonstelling is de geschiedenis ingegaan als de Great Exhibition.
'Words and music', dat een vast onderdeel uitmaakt van de programmering van de Britse cultuurzender BBC Radio 3, biedt in de aflevering van zondag 27 november ─ uit te zenden tussen 19:30 uur en 20:15 uur onze tijd ─ uitingen van poëzie en proza met betrekking tot die Wereldtentoonstelling van 1851, gepresenteerd door middel van voordrachten door acteur Scott Handy (*1968) en actrice Catherine Harvey , aangevuld met teksten van William Carlos Williams (1883-1963).
Het muzikale element in deze aflevering stamt van onder anderen Angela Morley (1924-2009), Aleksandr Mosolov (1900-1973) en Béla Bartók (1881-1945).

Arte-tv: Geschiedenis van de wijnteelt in Europa

Onder de titel Wein ─ Eine Wissenschaft für sich vertoont Arte-tv op vrijdag 25 november, tussen 21:45 uur en 22:40 uur, een documentaire over de geschiedenis van de wijnteelt in Europa.

Een duidelijke stem uit Amerika: John Steinbeck

John Steinbeck in 1962.

Nobelprijs Literatuur in 1962
Melvyn Bragg (*1939) heeft een documentaire gemaakt over het culturele erfgoed van de Amerikaanse schrijver John Steinbeck (1902-1968), die in 1962 werd onderscheiden met de Nobelprijs voor Literatuur.Diverse van zijn boeken zijn verfilmd en hebben daardoor een veel groter publiek bereikt dan het geval zou zijn geweest zonder die omzetting in beelden. Tortilla Flat uit 1935 werd voor het witte doek aangekocht door Victor Fleming (1889-1949), die de rolprent, met Spencer Tracy en Hedy Lamarr, in 1942 heeft uitgebracht. De roman East of Eden uit 1952 werd in 1955 door Elia Kazan (1909-2003) verfilmd met onder anderen James Dean (1931-1955), die daarmee zijn definitieve doorbraak in de wereld van de cinema heeft kunnen waarmaken. 

Films en een opera
Van de korte roman Of mice and men uit 1937 ─ het eerste werk dat de schrijver ruim erkenning heeft opgeleverd ─ werd niet alleen een toneelversie en diverse keren een verfilming gerealiseerd ─ voor het laatst in 1992 met John Malkovich ─, er is ook een opera naar dit verhaal gecomponeerd in 1969 (uitgebracht in 1970) door de Amerikaan Carlisle Floyd (*1926). In 1976 werd dit muziekdrama tijdens het Holland Festival in het Circustheater te Scheveningen in première gegeven.
Een van de aardigste tussen de vele, uiteenlopende, boeken van Steinbeck is Travels with Charley uit 1962, waarin hij een trektocht, begin jaren zestig, van 15.000 kilometer door de VS, samen met zijn hond, de poedel Charley, beschrijft: samen in een camper, die hij de prachtige naam Rosinante ─ naar het paard van Don Quichotte ─ heeft gegeven.

Melvyn Bragg: voordracht in
jaren negentig vorige eeuw.

Documentaire BBC Four
Op dinsdag 22 november, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, presenteert BBC Four de documentaire John Steinbeck: Voice of America, van Melvyn Bragg, die inmiddels een halve eeuw aan de BBC is verbonden, in diverse functies. Een herhaling wordt door hetzelfde instituut voor beeld en geluid uitgezonden op donderdag 24 november, tussen 21:00 uur en 22:00 uur, eveneens onze tijd. 

Moderne dromen in de huidige VS-cultuur

De Britse kunstcriticus ─ en auteur van diverse boeken over het thema kunsten ─ Andrew Graham-Dixon (geboren in 1960) die tevens diverse kunstprogramma's voor enkele van de BBC-televisiezenders heeft gepresenteerd en over alle thema's die hem beroeren eveneens in diverse Britse kranten heeft gepubliceerd ─ is recentelijk door de Verenigde Staten van Amerika gereisd, op zoek naar de cultuur van dat uitgestrekte land.



De aflevering van zijn programma Art of America, die op maandag 21 november via BBC Four te volgen is tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, draagt de titel Modern dreams.
Deze uitzending betreft de tweede aflevering van drie met hetzelfde thema. Hierin gaat de presentator op zoek naar hetgeen zich in de moderne Amerikaanse metropool op cultureel gebied afspeelt. Hij begint zijn zoektocht aan de voet van het door Frankrijk geschonken Statue of Liberty, dat hij omschrijft als "a pioneering early skyscraper". Hij is thuisgekomen met gegevens over de bedoelingen en ambities van jonge Amerikaanse kunstenaars.

Kruispunt: Het geheim van hoge ouderdom

In de aflevering Lang zullen we leven van het RKK-programma Kruispunt, die op zondag 20 november zal worden uitgezonden via Nederland 2 ─ tussen 23:05 uur en 23:30 uur ─ proberen de mensen van het programma het geheim van een lang èn gelukkig leven te ontrafelen. Dat doet ietwat sprookjesachtig aan, vooral als we bedenken onder welke omstandigeden vele mensen, ook in onze westerse beschaving oud worden.
"Waarom worden steeds meer mensen gezond oud?" luidt de vraag. Ietwat, tot sterk, kort door de bocht als je het zo stelt. Weliswaar zijn de ontwikkelingen binnen de medische wereld zodanig dat er steeds meer kan worden gedaan aan fysieke kwalen, in ieder geval veelal zodanig dat de directe gevolgen ervan minder speurbaar zijn. Daar staat tegenover dat als de mensen die oud worden of hun familie niet over voldoende middelen beschikken, respectievelijk bereid zijn deze in te zetten, in een instelling moeten leven, er veelvuldig zodanige psychische klachten ontstaan als gevolg van de bejegening/behandeling door de mensen die er werken, dat men zich kan afvragen of het sprookjeselement van lang en gelukkig zich wel zo algemeen voordoet, respectievelijk zich nog ooit zal kunnen voordoen, als wordt geïmpliceerd.
Bovendien is het nogal schizoïde: er wordt steeds meer mogelijk om de mensen oud te laten worden, letterlijk, maar tegelijkertijd mankeert er steeds meer aan adequate zorg, een adequate omgeving en een adequate manier van leven. Het gaat immers niet alleen om vegeteren. Daarbij komt de vraag, en die wordt in de Kruispunt-aflevering eveneens gesteld:
Hoe kijken we als samenleving naar ouderen?
Als de ontwikkelingen zich doorzetten en ouderen zich steeds beter zullen weten te weren, komt het binnen enkele decennia zover dat er een Grijze Partij in het Parlement zal opkomen die steeds meer aanhang zal krijgen en uiteindelijk de leiding zal kunnen overnemen. Of dat op zich een zegen is, staat nog te bezien. Het is de moeite van het proberen zeker waard.

Chinese kunstenaar Ai Weiwei opnieuw getreiterd

Beschuldigd van pornografie
"Naaktheid is geen pornografie," luidt de reactie van de Chinese kunstenaar Ai Weiwei op de beschuldiging die nu tegen hem is geuit door de Chinese Justitie ─ die ook niet meer is dan een handlanger in de weerzinwekkend-fascistoïde politiek die door de Chinese regering wordt bedreven ten opzicht van kunstenaars, en met name de vooruitstrevende Ai Weiwei, die in het westen in hoog aanzien staat, getuige de werken die musea van hem exposeren en tevens in een andere maatschappelijke context, onder meer in Groot-Brittannië.
China mag zich dan wel meer en meer profileren als moderne staat, vanzelfsprekend uitermate kapitalistisch, maar loopt in maatschappelijk opzicht meer dan een halve eeuw achter op sociale ontwikkelingen die normaal dienen te zijn jegens individuen. Alleen al op basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
De Chinese overheid leeft, uit vrees voor de macht van de kunsten, nog  in de duistere middeleeuwen.
Justitie in China beschuldigt Ai Weiwei er nu maar eens van dat hij pornografie maakt, en meent dat te kunnen aantonen aan de hand van naaktfoto's waarop Ai Weiwei te zien is met enkele vrouwen.

Onbedaarlijk getreiter
Het was duidelijk dat de Chinese overheid er alles aan gelegen is deze kunstenaar monddood te maken. Al eerder is de man door de autoriteiten in China vastgezet, maar na 81 dagen vrijgelaten, zij het met beperkingen. Toen luidde de beschuldiging achterstand in belastingen, nu komen de treiteraars weer met iets anders.
Zullen we nog even in herinnering roepen dat de opstallen van de kunstenaar met de grond gelijk werden gemaakt? Het doet wel erg denken aan de misdaden die in nazi-Duitsland werden gepleegd ten opzichte van de vrije kunsten.

VPRO op Nederland 3: Sunny side of sex

Op donderdag 17 november staat op Nederland 3, tussen 20:55 uur en 21:55 uur ─ het vierde en laatste deel van de door de VPRO voorgestelde documentairereeks Sunny side of sex op het programma.
In alle afleveringen van die serie wordt de Nederlandse actrice Sunny Bergamnn (*1973) gevolgd tijdens haar zoektocht op andere plaatsen in de wereld naar ideeën over seksualiteit, welke wij, nuchtere westerlingen als zeer verrassend ervaren. Datzelfde geldt met betrekking tot opvattingen elders over het wezen vrouw, als ook ten aanzien van het menselijk lichaam.
Seks is ─ immers ─ heel wat veelzijdiger en ook complexer dan wij dag in, dag uit voorgelegd krijgen, in eerste instantie door tal van uitingen in de sfeer der onvermijdelijke reclame.
De meeste van onze westerse kerken hebben, zij het in onderlinge nuances, het fenomeen seks min of meer als zondig gekwalificeerd. De opvattingen van de oude Indiërs staan daar lijnrecht tegenover: zij zien het seksuele genot als een religieuze uiting, en op grond daarvan prediken zij het vrijelijk beleven van seks. Dat zou toch menig westerling eveneens in sterke mate moeten aanspreken.
Op de grens van India met Bangladesh leven de Baul, die seksuele yoga als een heel oud ritueel beheersen en dat dagelijks in praktijk brengen. Zij zien het menselijk lichaam als een altaar en seks beschouwen ze als een gebed.

Documentaire op Arte-tv over Alexander de Grote

Arte-televisie presenteert op zondag 13 november, tussen 22:05 uur en 22:55 uur, een documentaire over Alexander de Grote, die leefde van 356 tot 323 vóór onze jaartelling. Dat epitheton ornans de Grote werd toegevoegd aan de persoonsnaam Alexander de Derde van Macedonië.
De film schetst een beeld van dit wonderbaarlijke wezen, die door historici en kritische mensen van nu wordt gezien als even een weerzinwekkend, en derhalve even verachtelijk, wezen als Napoleon en Hitler, en dat is, zeker bekeken uit de opvattingen over wereld en mensen van nu, niet zo verwonderlijk. Dat beeld is opgebouwd aan de hand van afbeeldingen en archeologische vondsten.
Deze film uit 2011 van Bernard George, voorgesteld in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9, zal worden herhaald op zondag 27 november, als de dag nog duister is: vanaf 06:05 uur.

Chanson: een gezongen geschiedenis van Frankrijk

De Nederlandstalige, Belgische zender Klara (voor: Klassiek radio)heeft een programma getiteld Chanson, waarvan op zondag 6 november een aflevering zal worden uitgezonden tussen 18:00 uur en 20:00 uur. Daarin wordt nader ingegaan op de ziel en de verhalen achter het Franse chanson. Dat fenomeen ─ althans de bekendste nummers in dat kader ─ biedt aanleiding tot het voorstellen van figuren en gebeurtenissen uit de geschiedenis van Frankrijk.
De presentatie zal worden verzorgd door Claude Blondeel, Warre Borgmans en Bart Van Loo.

Lezing door Jimmy Wales, vrijdag op BBC Radio 3

In het literaire programma The verb van de Britse zender BBC Radio 3, dat op vrijdag 4 november wordt uitgezonden tussen 23:00 en 24:00 uur (onze tijd) wordt aandacht besteed aan de opening van het Free Thinking Festival 2011, met daarin een lezing door Jimmy Wales, oprichter van het internet-naslagwerk Wikipedia.
__________
Afbeelding: Jimmy Wales, geboren 1966, de oprichter van Wikipedia. Foto uit 2008.

NEDERLAND LEEST-boekenlegger: slecht voorbeeld

In het boek dat dezer dagen als cadeautje van uw openbare bibliotheek wordt verstrekt in de periode 21 oktober tot en met 18 november, Het leven is verrukkulluk, geschreven door Remco Campert (*1929), als dertigste druk een halve eeuw nadat het voor het eerst is verschenen ─ zolang de voorraad strekt, zullen we maar zeggen ─ is, zoals dat sedert de eerste keer dat dit initiatief met succes is ingevoerd, een boekenlegger bijgevoegd. Aan de voorzijde staat de tekst te lezen, zoals afgedrukt in de afbeelding bovenaan deze tekst, aan de achterzijde staat datgene wat u hieronder ziet afgedrukt, met daarin een staaltje verkrachting van ons Nederlands, zoals we die weliswaar dag in, dag uit krijgen voorgeschoteld door lezers van de meeste Journaals die ons televisie-bestel rijk (?) is, maar die desniettemin een absoluut taboe dient te zijn voor een instituut dat de mensen aan het lezen wil krijgen, respectievelijk houden.
Zullen we daarom ─ hier en nu ─ afspreken dat het gebruikte woord boekencommunity een pijnlijke uitglijder is en daarom dient te worden bijgezet in de categorie eens maar nooit meer?
Overigens zondigt Campert zelf ook voorin het boek reeds tegen een taalregel door het woord aantal als meervoud te behandelen en er in het gezegde niet het vereiste enkelvoud aan te koppelen. Nu dit boek in een voor Nederlandse begrippen enorme oplage is verschenen, zullen we elke hoop op verbetering van de presentatie door onder meer alle NOS Journaal-lezers en hun collega's van de regionale omroepen ─ die allen op dit punt klakkeloos de slechte voorbeelden volgen ─ eigenlijk wel kunnen opgeven.