De boulevard Nevski Prospekt in Sint Petersburg

Achtergronden
Op woensdag 23 december heeft Arte-televisie, de tweetalige cultuurzender, tussen 19:00 uur en 19:45 uur de film Alte Pracht und neuer Glanz op het vroege avondprogramma staan. Die film behandelt de historische en hedendaagse betekenis van één der — eveneens internationaal — bekendste straten: de Nevski Prospekt van de Russische stad Sint Petersburg, de hoofdstad van het oude Rusland tot aan de Revolutie van 1917.
De drieënveertig minuten durende film van Dagmar Wittmers werd dit jaar gerealiseerd voor het tweede Duitse publieke net dat die de film aan Arte-tv beschikbaar gesteld heeft. De rolprent, die zal is voorzien van stereofonisch geluid, zal worden uitgezonden op het beeldformaat 16:9, zal worden herhaald op donderdag 7 januari, 's ochtends om 09:10 uur en op zaterdag 9 januari om 06:00 uur in de ochtend.

Nikolaj Gogoljs visie

Nikolaj Gogolj (1809-1852) beschrijft het in zijn verhaal De Nevski Prospekt [1] in de bundel Arabesken of Petersburgse Vertellingen uit de jaren 1835-1842. In de vertaling van CharlesB. Timmer (1907-1991) verschenen bij G.A. van Oorschot te Amsterdam, begint het verhaal zo:

Geen straat die de Newski Prospekt te boven gaat, in ieder geval niet in Petersburg: voor die stad betekent zij alles. Waar blinkt de parel aller boulevards in onze hoofdstad al niet door uit? Ik ben ervan overtiigd dat geen van onze bleekneuzige klerkjes in Petersburg zijn Newski Prospekt zou willen ruilen voor alle heerlijkheden van de wereld. En niet alleen de jongeman van vijfentwintig met zijn fiere knevel en zijn jas die hem als aangegoten zit, maar zelfs de heertjes met peper en zout in hun baard en een schedel zo glad als een biljartbal, zelfs die zijn verrukt over de Newski Prospekt. En dan de dames! O, wat de dames aangaat, die zijn helemaal weg van de Newski Prospekt.

. . . . .

__________

[1] Aangezien de derde letter van het Cyrillische alfabet in het Nederlands zowel de W als de V vertegenwoordigt, is het mogelijk dat u dergelijke woorden en namen zowel met de V alsook met de W kunt tegenkomen. Tegenwoordig zijn we echter bijna allen afgestapt van de W en wordt inmiddels de voorkeur aan de V gegeven.

____________

Afbeeldingen
1. De Nevski Prospekt in Sint Petersburg. (Foto: Anna Grün/Dagmar Wittmers.)

2. De schrijver Nikolaj Gogolj. Potloodtekening van ongeveer 1840.

Culturele kaalslag in de Bondsrepubliek begonnen

Naar dezer dagen bekend werd via een actualiteitenrubriek die via de televisie wordt uitgezonden, is de culturele kaalslag in de Bondsrepubliek Duitsland begonnen. Miljoenen worden bezuinigd, en de verantwoordelijken hopen dit zo geruisloos mogelijk — zonder direct voetlicht — te kunnen realiseren. Daarom vallen de meeste klappen daar waar geen massaprotesten te verwachten zijn: bij individuele kunstenaars of kleine groeperingen. Verder worden door de staat allerlei ingrepen gebezigd waardoor de deelstaten of de gemeenten worden opgezadeld met de gevolgen ervan en veelvuldig niet de hiaten kunnen opvullen.
Maar wat moet een stad zonder bibliotheek of museum. Niet alleen voor de bewoners van zo'n stad en de directe omgeving is een eventuele ingreep van die omvang een slag in het gezicht. Bij het ontbreken van een museum van enig niveau zal het aantal bezoekers aan zo'n stad ook afnemen, en dat heeft weer heel directe gevolgen voor de omzet van, in eerste instantie, de middenstand.

Nu weten we reeds dat hier en daar het plaatselijke theater moet worden gesloten, festiviteiten zijn afgelast en een Nibelungen-Festival waarvoor al enige tijd reclame wordt gemaakt, is eveneens van de baan.

Dat de rekening vor het smijten met miljarden als gevolg van de bankencrisis en alle daaruit voortvloeiende ellende — wereldwijd — binnen niet al te lange tijd zou worden gepresenteerd, was duidelijk, en de vrees dat dit in eerste instantie zou worden verhaald op de cultuur en op de mensen met de kleinste beurs, was evenzeer duidelijk. "Eine neue Politik" valt nergens te bespeuren.
Nederland zal direct na de verkiezingen in het voorjaar van 2010 ongeveer dezelfde maatregelen nemen.

Belastingbeloften

Ergens moeten de door de nieuwe Duitse zwart-gele regeringscoalitie aangekondigde belastingverlagingen, voor 2010 vandaan komen, en altijd weer blijkt dat het eerste waarop moet worden bezuinigd, de bedragen voor cultuur zijn. In de Süddeutsche Zeitung van hedenochtend kan men echter alweer lezen dat sommige weinig verdienenden vanaf 2010 nu juist meer belasting moeten gaan betalen. Maar op het glunderend verkondigde heil dat de leiders van ons oostelijk gelegen buurland blijven de mensen met een kleine beurs hopen; velen van hen zullen bedrogen uitkomen.
In ARD's Morgenmagazin verklaarde de voorzitter van de Bund der Steuerzahler dat er alleen van belastingverlaging sprake kan zijn als de bureaucratie wordt teruggedrongen. De afwikkeling van zaken tussen de regering en de diverse administratieve instellingen van de deelstaten en gemeenten of vanuit de deelstaten naar de gemeenten kan zes miljard euro goedkoper. Dat kan deels worden gebruikt om de staatsschuld te verminderen en om de belastingen enigszins te verlagen.

Een deel daarvan zou men echter ook kunnen gebruiken om de kaalslag binnen de cultuur van het huidige Duitsland tegen te gaan.

Imagine... Over het bezitten van kunst

Dinsdag 1 december presenteert BBC Two in de reeks programma's met de titel Imagine. . . de aflevering Own art — een titel met een dubbelde bodem, als we naar de betekenis ervan kijken, die zowel eigen kunst, alsook kunstbezit kan zijn. Tal van Britten met een gemiddelde of zelfs kleine beurs kopen tegenwoordig kunst — die vanaf honderd pond beschikbaar is, en zorgen daarmee voor een — zij het kleine — revolutie.
Met de humoristische titel Boer zoekt kunst verwijst Ilse van der Velden in een bijdrage in de VPRO-Gids van deze week naar een — onbegrijpelijkerwijs zeer populair— Nederlands tv-programma, en ook daar weer treffen we een dubbele bodem aan: naast die verwijzing naar Boer zoekt vrouw, komt er in de reportage — die tussen 23:35 uur en 00:25 uur in de nacht op woensdag 2 deember (onze tijd) zal worden uitgezonden, een varkensboer aan het woord komt, die vertelt hoe hij tot waardering van kunst is gekomen, hoe hij een selectie maakt alvorens te besluiten wat te kopen, en wat het aangekochte stuk en kunst in het algemeen voor hem betekent.

Datzelfde is het geval met een fabrieksarbeider en een politieagent.

Roger Scruton over het belang van schoonheid

Afscheid van schoonheid
In een documentaire die BBC Two Television op zaterdag 28 november — tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd — zal uitzenden, treedt de Engelse filosoof Roger Scruton op de voorgrond om het belang van het fenomeen schoonheid aan een nader onderzoek te onderwerpen. Scruton poneert de stelling dat de beeldende kunsten, de architectuur en de muziek in de twintigste eeuw het tot aan die tijd geldende postulaat van de schoonheid hebben laten varen en daarvoor in de plaats de lelijkheid hebben laten prevaleren.

Zo'n tamelijk algemene, en in nogal absolute bewoordingen gesteld lijkende, bewering behoeft beslist enige nadere uitleg. Wellicht is het alleen al daarom een goede gedachte om maar eens te luisteren naar datgene wat die conservatieve filosoof Roger Scruton, die in 1944 werd geboren, nu precies bedoelt.
Zeven van de ongeveer dertig boeken die Roger Scruton heeft geschreven, zijn in het Nederlands vertaald; het laatste, Waarom cultuur belangrijk is, in 2007.

Wie zijn de helden die het klimaat moeten redden?

Twee voorlopers?
Tijdens de topontmoeting tussen VS-president Barack Obama en de Indiase premier Singh, gisteren op het Witte Huis in Washington werden vele akkoorden en andere overeenkomsten getekend. Eén daarvan was de afspraak dat men zoveel mogelijk zal ondernemen ter stimulering van het gebruik van schone energie. Dat is één van de gebeurtenissen op grote schaal, die wellicht enige invloed ten faveure van een beter klimaat op onze planeet zullen zorgen, althans, indien niet allerlei ambtelijke molens binnen de betrokken regeringen van de beide grote staten tal van goede zaken zullen frustreren.
Het is echter geenszins een vrijbrief voor diegenen in de particuliere sector — binnen huishouding, school of werk — om dan maar in figuurlijke zin met de armen over elkaar te gaan zitten.

In de tweedelige populair-wetenschappelijke documentaire Helden des Klimas, waarvan de eerste helft hedenavond door het tweede publieke Duitse ZDF televisienet zal worden uitgezonden — en op donderdag 25 november deel 2; beide keren tussen 22:15 uur en 23:00 uur — komt de vraag aan de orde hoeveel een individu kan bijdragen, of dat dit slechts de taak is van (grote) bedrijven en regeringen.

De beide afleveringen zullen worden uitgezonden in het kader van de programmaserie Abenteuer Wissen extra.
__________

Afbeelding: De Indiase premier Manmohan Singh.

Edvard Munchs uitbeelding van de Spaanse Griep

Tweevoudige actualiteit
Nu er de laatste tijd — vrijweldag in, dag uit — zoveel te doen is om de Mexicaanse griep en de daarbij behorende parafernalia in medische en algemeen-maatschappelijke zin, is het wellicht goed om nog even terug te blikken op de zogenoemde Spaanse Griep die in 1919 de wereld heeft geteisterd en miljoenen slachtoffers heeft gemaakt. Eén van de beeldend kunstenaars die de werking van de Spaanse griep in één van zijn schilderijen heeft vastgelegd, is de Noor Edvard Munch (1863-1944), die toch al gevoelig was voor de negatieve kanten van het dagelijks leven.

De actualiteit verbindt deze twee fenomen: enkele dagen geleden is bekend geworden dat er reeds maanden geleden opnieuw een van de meesterstukken van Munch uit een galerie in Oslo is gestolen.

Meer daarover en over deze grondlegger van het expressionisme is te vinden in een artikel dat heden op het Nederlandse fin de siècle cultuurweblog All art is quite useless van Rond1900.nl is opgenomen.

__________

Afbeelding: Edvard Munch — Spaanse Griep met zelfportret 1919.

Portret van een duizendpoot: Vaclav Havel

"De camera houdt van Havel, die in wat voor omstandigheden ook nooit antipathie zal opwekken," is één van de terechte mededelingen over de voormalige, tevens laatste president van Tsjecho-Slowakije, die meteen de eerste president van Tsjechië werd: Vaclav Havel (*1936). Het is een zin uit een van de Terzijdes in de VPRO-Gids voor deze week, waarin dagelijks enkele programma-onderdelen summier nader worden belicht

Of Vaclav Havel zelf ook veel van de camera gehouden heeft, zal wellicht in het gefilmde portret blijken. Dat zal worden uitgezonden in de serie VPRO-Import. Het is een ruim twee uur durende film geworden, die net voor middernacht, om 23:55 uur, begint, en tot 02:05 uur in de nacht op donderdag 19 november duurt.

Jarenlang heeft een camerateam deze man gevolgd in al zijn doen en laten. Commentaar wordt er niet gegeven, dat betekent dus dat in directe bewoordingen ons niet zal worden medegedeeld wat de man uiteindelijk vond van het feit dat men hem met meerdere mensen zo lang heel dicht op de huid heeft gezeten. Hij heeft daarvoor echter toestemming gegeven als direct gevolg van het besef dat zijn bestaan in geen enkel opzicht alledaags is geweest. Presidentiële ijdelheid of een uiting van zelfverheerlijking van de veelzijdige man, die naast zijn schrijverschap en zijn periode als dissident zelf in staat werd gesteld om een betere politiek direct gestalte te geven.
In de loop van de week is deze documentaire ook te zien op het digitale themakanaal Holland Doc 24. Voor de exacte uitzendtijden kunt u het beste de website van het themakanaal in kwestie raadplegen.

In memoriam Henk van Ulsen (1927-2009)

De laatste halte
Toen ik na een persconferentie in verband met het Holland Festival van 1976 het Concertgebouw in Amsterdam via de artiesteningang verliet, zag ik een bekend gezicht met een enorm tempo voorbij fietsen: Henk van Ulsen, die vlakbij de Muziektempel in de Van Baerlestraat in onze hoofdstad woonde. Voordien en nadien heb ik Henk van Ulsen alleen in het theater en op het huiskamerscherm gezien. Gesproken met hem had ik nimmer, tot zondag 16 augustus jongstleden. Hij was naar Groningen gekomen voor het verrichten van een officiële handeling: de opening van een tentoonstelling met de titel Sailors Delight in Galerie MooiMan in die noordelijke metropool.
Voorafgaande aan de korte mededeling — "En hiermee verklaar ik. . . " — had Henk van Ulsen gebeurtenissen uit zijn jonge jaren gememoreerd, zoals situaties in zijn geboorteplaats Kampen, daarna in Groningen, en vervolgens heeft hij een serie gedichten van Gerard (Kornelis van het) Reve voorgedragen, echter niet het in dat kader meest passende over een tenger matroos met stoute billen.

Kort onderhoud
In het kantoor van Jan van Stralen, een der beide echtelieden die samen de herengalerij runnen, sprak ik — toen de ergste drukte voorbij was — even kort met Henk van Ulsen. Hij was zichtbaar moe in meer dan één opzicht. Hij vertelde dat hij nog altijd in hetzelfde huis woonde, maar niet meer zo hard langs de zijgevel van het Concertgebouw fietste. Hij scheen me nog iets te willen vragen, keek even voor zich uit en richtte zijn blik weer naar mij. "Veel succes verder hoor."
Toen hij weer moeizaam plaatsnam, zag ik dat hij aan het eind van zijn aardse Latijn was. Dat hij geen enkel van zijn aangekondigde plannen meer zou kunnen realiseren, maar dat het . . . pulverem reverteris [1] zo snel zou moeten aanvangen. . . . neen! Doch dat houdt ongetwijfeld verband met het feit dat wij mensen van het moment van ontwaken tot aan de seconde dat de slaap ons overmant, bezig zijn met het verdringen van de enige zekerheid die we in dit leven hebben: de komst van een wachtend bondgenoot met een starend stillen lach [2], die aan onze ontroerde ziel wil raken.
Henk van Ulsen overleed, toch nog geheel onverwachts, te Bussum, op vrijdag 28 augustus. [3] Hij werd op 8 mei 1927 te Kampen geboren. Hij speelde tal van rollen op het toneel en later voor de televisie. Onvergetelijk zijn, voor mij persoonlijk althans, zijn optreden als De Wijze Kater in het gelijknamige drama uit 1917 van Herman Heijermans (1864-1924), alsmede in het Dagboek van een gek (uit 1835) van de allergrootste van alle Russische schrijvers: Nikolaj Gogolj (1809-1852).
__________

[1] Memento homo, quia pulvis es et pulverem reverteris. — Gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren.

[2] Uit De Dood. In: De keerende kudde (1920), van Carel Steven Adema van Scheltema (1877-1924).

[3] Filmer Menne Vellinga liet me weten dat Henk van Ulsen, na aan een kleine liesbreuk te zijn geopereerd, niet naar zijn etagewoning in Amsterdam Zuid terug is gegaan maar met een vriend naar diens huis in Bussum. Onderweg kwam de vraag aan de orde, hoe Henk van Ulsen zou willen sterven. Wie verbaast het dat hij er de voorkeur aan gaf "op het toneel" het laatste afscheid te vieren. Beiden hebben er nog hartelijk om gelachen. Even later hield het hart van de acteur op met kloppen.
____________
Afbeeldingen: De foto's zijn afkomstig van de Homepage van Henk van Ulsen op Levenlangtheater.

Na al te lange tijd opnieuw toneel op de beeldbuis

Maandagavond film
In de beginjaren van de Nederlandse televisie — en daarmee bedoel ik niet de experimentele fase, maar die in welke het langzaam maar zeker als een epidemisch verschijnsel zich verder zou uitbouwen en ontwikkelen: de eerste helft van de jaren zestig — kreeg men elke maandagavond de mogelijkheid een speelfilm te zien op één van de toen reeds twee netten, en deze werden met enkele zinnen ingeleid door dames, die toen nog, allang niet meer terecht als omroepster werden gekwalificeerd; ze waren immers ongeveer een decennia meer dan dat en verdienden derhalve de betiteling presentatrice, ook als je het gezicht niet kon uitstaan of de wijze van presentere al te stijfjes was. "Omroepen is mijn vak," riep Ageeth Scherphuis eens, terecht geïrriteerd, uit toen iemand daarover enigszins denigrerend deed in één of andere talk show die toen gelukkig nog niet zo werd genoemd.
Je hoopte er altijd weer het beste van — mede en vooral doordat je de meeste films niet kende, hetzij actief dan wel passief — maar er werd doorgaans zonder meer tegemoet gekomen aan de smaak van een nogal groot publiek, dus van waarachtige experimenten was toen nog geen sprake.

Donderdagavond toneel
Iets anders lag dat — althans zo af en toe — op de donderdagavond als er een toneelstuk werd gepresenteerd: van Shakespeare tot Shaw, en van Bredero tot en met Herman Heijermans; een heel enkele keer toonden de programmamakers toch wel wat meer durf en zo werd in het voorjaar van 1963 Gelukkige dagen uit 1961, een nog recent stuk van de Ierse dichter en dramaschrijver Samuel Beckett (1906-1989) opgevoerd, dat bij, in verhouding, veel toeschouwers niet overkwam. Beter gezegd: totaal onbegrip en, als gevolg daarvan, afschuw opriep. De boze reacties zijn dan ook niet uitgebleven, en het zal niemand verbazen dat er in die categorie ook toen reeds de nodige kijkers — dan wel niet-kijkers doch meelopers — bestonden welke zich uitermate verontwaardigd toonden. Weer een tijd later, toen de VPRO niet meer protestants was in christelijke zin, maar nog wel op een geheel eigen maner bleef protesteren, werden er zelfs uitwerpselen per post aan de omroep in kwestie gezonden: Aan die vuile viezerikken van de VPRO. Immers, altijd zijn anderen smerig en bieden ze een rechtvaardiging — binnen een toen vooral christelijke natie, al was dat wat met het adjectief moest worden uitgedrukt, flink aan het afkalven — voor het gekanaliseerd uiten van de eigen voosheid.

Eerherstel
De Avro — welke zich reeds enige tijd, maar vanaf deze zomer met meer nadruk graag wil profileren als omroep die de kunsten tamelijk breed de ruimte wil geven — is verleden week begonnen met een zesdelige reeks, die de niet erg prikkelende, maar wel degelijk juiste, titel Toneel op 2 meekreeg. Deze stukken zijn speciaal voor vertoning op de beeldbuis opgenomen. De tweede aflevering, die op vrijdag 28 augustus via Nederland 2 — tussen 22;40 uur en 00:30 uur — zal worden vertoond, is een muziektheatervoorstelling van Vincent van Warmerdam en Michel Sluysmans. "Losjes gebaseerd" op de roman Brazil uit 1994, van de Amerikaan John Updike (geboren in 1932 en overleden op 27 januari 2009), die bij een hele reeks critici — daarbij voorop de Duitse opperpaus der letteren Marcel Reich-Ranicki — als, zo niet de eerste en de beste schrijver der Verenigde Staten, dan toch als één uit het eerste echelon, geldt. Het is een variant op het aloude verhaal over Tristan en Isolde. Dus, laat u eens verrassen. Achteraf kunt u alsnog bepalen of het een aangename surprise is geworden, welke men voor u in petto had, maar die u zichzelf heeft gegund.
____________
Afbeeldingen
1. De Ierse dramaschrijver Samuel Beckett.
2. De Amerikaanse auteur John Updike.

De zoon van God in verschillende delen achtereen

Voordat op het tweede Duitse publieke televisienet (ZDF) in de nacht van donderdag 30 op vrijdag 31 juli de oorspronkelijk Italiaanse speelfilm uit 1954 Atilla, la flagello di Dio — Atilla de Gesel Gods, in een mofs nagesynchroniseerde versie over het huiskamerscherm kan fladderen — dat feit alleen al bewijst voldoende dat God niet bestaat, anders zou hij/zij/het dergelijke monsterlijkheden op zijn onder-Neptunuse aardkloot nimmer toestaan — kunt u op het digitale Nederlandse televisiekanaal Geschiedenis 24 een herhaling zien van de uit twee delen bestaande Teleac/NOT-documentaire uit 2003 met de titel De zoon van God. Het eerste deel wordt vanaf 21:17 uur uitgezonden, het tweede direct in aansluiting daarop vanaf 22:10 uur tot 23:04 uur.
Dat lijken in ieder geval uitermate interessante documentaires: in het eerste deel, De claims van Jezus, wordt ingegaan op de mythes, die mogelijkerwijs ten grondslag liggen aan het christelijk geloof. In het aan- en tevens afsluitende tweede deel, Een christendom voor het christendom, komt de gnostische benadering van de Evangeliën aan de orde, welke pas in de eerste eeuw van onze jaartelling werden vervangen door de orthodox-christelijke interpretatie.
Voor een gelijktijdig met opgemelde Italiaanse speelfilm — tussen 00:40 uur en 02:05 uur — presenteert de eerste Duitse televisiezender (ARD/Das Erste) de eveneens nagesynchroniseerde speelfilm van VS-bodem uit 1996: Where truth lies, met een Duitse titel die wij in het Nederlands zouden moeten vertalen als In de klauwen van de waanzin.
Als u goed heeft opgelet tijdens de documentaires en de waanzin van het fundamentalisme binnen het christendom heeft ontdekt, is de kans kleiner geworden dat u zich in de greep van die waanzinsklauwen zult begeven.
(Uit)kijken derhalve.
__________
Afbeelding: Elfde eeuwse mozaïek, voorstellende de zoon van God: Christus-Pantocrator; dat mozaïek bevindt zich in Daphne, Athene.

Een jongedame met welversneden, poëtische pen

De Pre-Raphaelieten
Jongstleden dinsdag heeft BBC Two Television de eerste aflevering van een zesdelige dramareeks uitgezonden over de in het midden van de negentiende eeuw in Engeland ontstane kunstenaarsbent genaamd The Pre-Raphaelite Broterhood — een groepering schilders, van wie sommigen ook op andere artistieke terreinen werkzaam waren. Via de vooraf uitgezonden trailers leek het erop, althans dat wordt beweerd, dat het duidelijk om een groep jongere lieden ging, die vooral hun neus achterna zouden zijn gegaan als zij werden geconfronteerd met aantrekkelijke vrouwen. Goed, dat mag dan niet het belangrijkste zijn geweest van wat de heren zoal hebben bewerkstelligd, maar ten eerste kan men zich ten rechte afvragen of zulks niet van zoveel groeperingen van schilders, theatermakers, circusartiesten, en nog zo velen meer in de wereld van de niet-burgerlijk-degelijke beroepen; en daarnaast is de vraag beslist gerechtvaardigd in welke mate die wulpse jongeheren andere, en vooral minder goede, kunst zouden hebben gecreëerd als ze, zonder al te sterke sublimatie in godsdient dan wel een andersoortige religie, toch zouden hebben afgezien van die vormen van erotiek, en zeker niet te vergeten één der meest voorkomende fysieke uitingen daarvan: de seksualiteit in velerlei gedaanten. Want — de stelling poneer ik maar weer eens — zonder erotiek geen kunst.

Christina Rossetti
Naast haar beide oudere broers Dante Gabriel (1828-1882) en William Michael (1829-1919) heeft Christina Georgina Rossetti zich ook een plaats weten te veroveren binnen de sfeer van die kunstenaarsbent, zij het dat zij, vanaf haar twintigste jaar voor het voetlicht trad met markante gedichten. Eén voorbeeld daarvan vindt u hieronder, voor vijf andere en wat meer informatie over de dichteres raadplege men het omvangrijkere artikel De enige sister tussen al die mannetjes van de Pre-Raphaelite Brotherhood van gisteren, gepubliceerd op het fin de siècle weblog All art is quite useless van Rond1900.nl.

* * * * * *

Another Spring

If I might see another Spring
I'd not plant summer flowers and wait:
I'd have my crocuses at once,
My lefless pink mezereons,
My chill-veined snowdrops, choicer yet
My white or zure violet,
Leaf-nested primrose; anything
To blow at once, not late.

If I might see another Spring
I'd listen to the dayligt birds
That build their nests and pair and sing,
Nor wait for matelessnightingale;
I'd listen to the lusty herds,
The ewes with lambs as white as snow.

If I might see another Spring —
Oh stinging comment on my past
That all my past results in "if"—
If I might see another Spring
I'd laugh to-day, to-day is brief;
I would not wait for anything:
I'd use to-day that cannot last,
Be glad to-day and sing.
__________
Afbeelding: Portret van Christina Georgina Rossetti, vervaardigd door haar broer Dante Gabriel Rossetti.

Diverse televisiedocumentaires deze week — Zwe(r)ven in het heelal (1)

Ingehaald door de werkelijkheid
De heden begonnen week biedt een aardig scala aan programma's verspreid over enkele zendgemachtigden, die u confronteren met verschillende aspcecten van expedities die door de mens in het heelal zijn ondernomen.
Op maandag 13 juli worden er, in de loop van de avond tot in de nacht op dinsdag 14 juli, drie zeer verschillende documentaires uitgezonden, die met het thema ruimtereizen te maken hebben.
Arte-televisie bijt het spits af, tussen 19:00 uur en 19:45 uur, met de eerste helft van een in totaal anderhalf uur durende documentaire Expedition Weltall waarin nader wordt bekeken hoeveel van de toekomstvisies welke in de televisieserie Star Trek aan bod zijn gekomen, inmiddels reeds werkelijkheid zijn geworden. De eerste van de beide afleveringen draagt de titel Die Zeit des Aufbruchs. Het gaat om een Canadese film uit 2005 van Julian Jones, die voor Europa door Arte France is aangekocht en waarin we met de neus worden gedrukt op alledaagse feiten die door kritische kijkers naar de afleveringen van de televisieserie in kwestie in het gunstigste geval als visionair zijn bestempeld. Sommige van die ideeën en voorstellingen zijn inmiddels reeds door de werkelijkheid ruim ingehaald. Men denke aan mobiele telefoons en meer eigentijdse communicatiemiddelen. Verder is het interessant te zien hoe tal van die fantasierijke filmgebeurtenissen hun ingang in de wetenschap hebben weten te vinden.
Op dinsdag 14 juli, op hetzelfde tijdstip, wordt het tweede deel van deze documentaire — met de deeltitel Die Zeit der Finsternis — uitgezonden. Een herhaling van deel 1 mag u verwachten op maandag 20 juli, s ochtends vanaf 09:10 uur. Het tweede deel krijgt eveneens een tweede kans, en wel op dinsdag 21 juli, eveneens vanaf 09:10 uur.
Het commentaar bij de Duitse versie van deze documentaire zal worden gesproken door Thomas Dannenberg, die tevens als de Duitse Captain Kirk optrad voor de nagesynchroniseerde versie.
__________
Afbeelding: Eén van de avonturen uit de serie Star Trek als dvd-box.

Zeventig plussers en hun theaterproject op Arte-tv

Thema-avond over ouderen
In het kader van een thema-avond — op dinsdag 30 juni, tussen 21:00 uur en 23:00 uur — onder het motto Wohin mit den Alten? presenteert Arte-televisie drie programmaonderdelen, die verschillende aspecten en de daaraan verbonden problematiek van het ouder worden aan de orde stellen, alsmede de eventule mogelijkheden die deze nieuwe status in de levensloop van mensen kan bieden.
Als eerste onderdeel — tussen 21:00 uur en 21:50 uur — wordt Bühne frei für 70+ uitgezonden, over een theaterproject voor en tevens door ouderen in een Bourgondisch dorpje. Dat geheel is — mutatis mutandis — zeker vergelijkbaar met het Engelse dansproject voor ouderen, waarover we verleden week op deze site hebben bericht in een kort artikel.

Actieve ouderen
De voormalige Franse president Charles de Gaulle (1890-1970) heeft de ouderdom als een soort van schipbreuk ervaren, en gezien de fysieke ongemakken waardoor hij op hogere leeftijd werd geteisterd, is dat begrijpelijk. Maar als een mens bezeten raakt van een idee dat haar of hem, ondanks leeftijd, nieuwe impulsen zou kunnen geven, zou het onverstandig zijn dat niet toe te realiseren.
Zo'n persoon is Jean Bojko, die met zijn droom — theater te maken voor ouderen — naar een dorp in Bourgondië, en deze man is erin geslaagd binnen die tamelijk kleine gemeenschap tal van ouderen te enthousiasmeren, en dat heeft niet alleen geleid tot een kunstvorm die anderen wordt aangeboden, maar tevens tot het uitbouwen van min of meer verborgen mogelijkheden bij de diverse uitvoerenden: tal van personen 'op leeftijd' wier groep varieert van een 85-jarige, voormalige mijnwerkster, via de eigenares van de plaatselijke winkel in dessous, tot en met een echtpaar dat inmiddels 62 jaar is getrouwd en nog steeds jong-verliefd is gebleven. Daarnaast komen we nog anderen tegen, zoals iemand tegen die in huis aan haar aanrecht groente staat te wassen en andere huishoudelijke klussen verricht en tegelijkertijd surrealistische theaterscènes bedenkt.
In de goed drie kwartier durende documentaire die in 2009 voor Arte France werd gerealiseerd door de dames Juliette Armanet en Yvonne Debeaumarché, komen de deelnemende ouderen aan het woord, soms met ietwat archaïsch aandoende teksten, maar wat die verschillende mensen tezamen tot stand brengen, zou de focus van onze interesse moeten zijn.

De nabije toekomst
We moesten er maar van uitgaan dat, gezien de zogenoemde vergrijzing van onze samenleving, er steeds meer ouderen niet geparkeerd willen worden op plekken waar ze, letterlijk en figuurlijk, op een zijspoor staan, maar hun zegje binnen het kader van hun mogelijkheden, hun wensen en verlangens, willen blijven doen. Elke gecultiveerde maatschappij zou gelukkig moeten zijn met zo'n, in ijltempo groeiend potentieel dat het culturele aanbod enorm kan uitbreiden. Dat geldt in ieder geval voor veel Europese landen, en daar waar men van overheidswege niet tegemoet komt aan die terechte wensen — welke eventueel dringende eisen zullen worden —, zullen op een gegeven moment de ouderen er wel voor zorgen dat ze langzaam maar zeker het heft in eigen hand zullen nemen.

In aansluiting
Na dit Franse theaterproject komt, tussen 21:50 uur en 22:30 uur, een ander thema aan de orde in de Arte-bijdrage met de titel Wenn Eltern altern. Ook dat is een dit jaar gereedgekomen documentaire voor Arte France, gerealiseerd door Isabelle Cottenceau. Daarin wordt de vraag behandeld hoe mensen omgaan met het feit dat hun ouders echt oud worden of hulpbehoevend, dan wel beide. En hoeveel verantwoordelijkheid willen jongeren op zich nemen voor die eigen ouders?
De thema-avond wordt, tussen 22:30 en 23:00 uur, afgesloten met een Debat over de behandelde thematiek.
___________
Afbeeldingen
1. Jean Bojko, theatermaker.
2. Eén van de bejaarde deelneemsters aan het theaterproject in dat Bourgondische dorpje.
3. Een dubbele tegenstelling: twee bijkans blote jongeren en twee goed ingepakte ouderen aan een strand.

Rilke en Rodin — Een ontmoeting; dinsdag op Arte

Voor de door grote literatuur in het algemeen, en Duitse lyriek in het bijzonder, geïnteresseerden is de film die dinsdag 30 juni, 's avonds laat op het Frans-Duitse cultuurkanaal Arte-televisie begint — het documentaire drama Rilke und Rodin — Eine Begegnung — een goede gelegenheid kennis te nemen van enkele bijzondere aspecten van de persoonlijkheid van de in 1902 nog relatief jonge Duitse dichter Rainer Maria Rilke (1874-1926). Maar hetzelfde geldt voor liefhebbers van beeldende kunsten en met name fascinerende sculpturen. Hij of zij kan in die film worden geconfronteerd met uitingen van het wezen Auguste Rodin (1840-1917), waarvan men evenmin gedetailleerd op de hoogte was.
De film, die bijna een uur duurt, en zal worden uitgezonden tussen 23:45 uur op dinsdagavond en 00:45 uur in de nacht op woensdag 1 juli. Het drama dat zich tussen die beide grote kunstenaars heeft voltrokken tijdens de beginjaren van de twintigste eeuw in één van de belangrijkste cultuursteden van Europa, wordt uitgebeeld door acteurs. Deze Franse film is in 2006 tot stand gekomen onder regie van Bernard Malaterre, en zal op het beeldformaat 16:9 over uw en ons scherm flitsen.
Later op de dag kunt u in verband met deze film een uitgebreid artikel over de beide kunstenaars lezen op het Nederlandstalige cultuurweblog All art is quite useless van Rond1900.nl.
__________
Afbeelding: Voorzijde omslag van Rilke's Rodin-boek uit 1903, voor het eerst als pocketeditie (Insel 766) verschenen in 1984.

Zestig plussers als dansers in eigentijds ballet

Op dinsdag 23 juni presenteert BBC One Television — 's avonds tussen 23:35 uur en 00:25 uur in de nacht op woensdag de 24ste — weer een aflevering van het programma Imagine... Die aflevering draagt de titel Company of elders. Presentator Alan Yentob volgt daarin een heel bijzondere balletgroep, die — de titel verraadt het al — bestaat uit ouderen. Alle leden van deze groep hebben de minimum-leeftijd van 61 jaar bereikt, maar ze zijn niet ouder dan 85 jaar. Het is de bedoeling dat deze ouderen een moderne choreografie instuderen — een onderneming die altijd het nodige aan moed, beleid, trouw èn durf vereist —, en daarvoor krijgen die mensen zes tot acht weken de tijd.


Deze onderneming mag op meer dan één punt uniek heten, want niet alleen is de leeftijd een klasse apart in het kader van de kunstvorm ballet, de ouderen in kwestie zijn niet eerder in aanraking geweest met moderne dans, en het derde punt om even bij stil te staan, is het feit dat hun optreden in één der meest befaamde theaters zal worden gerealiseerd: the Sadler's Wells. Er valt echter over te twisten of de in dit verband gebruikte kwalificatie Save the Last Dance for Me wel zo gelukkig is gekozen, maar deze zou echter tevens aanleiding kunnen vormen om de conceptie die het gros van de mensheid heeft met betrekking tot de combinatie van Dansen en Ouderen, nog wel eens drastisch kunnen wijzigen; dat wil zeggen als de toeschouwers daar voor open staan.
Presentator Alan Yentob, die in 1947 werd geboren, (rechts vooraan op de foto) is overigens zelf inmiddels in de leeftijdscategorie in kwestie aangeland.
____________
Foto: © BBC Television.

Korte ARD-documentaire over het naturisme

Opkomst net voor en in 1900
Op donderdag 18 juni zendt het eerste publieke Duitse televisienet ARD/Das Erste — tussen 23:45 uur en 00:15 uur in de nacht op vrijdag 19 juni — in de reeks Geheimnis Geschichte een nieuwe aflevering uit: deze keer is dat een nogal korte documentaire uit die in grote lijnen de geschiedenis verhaalt van de zogeheten Freikörperkultur, de beweging die geldt als voorloper van het naturisme: Die Nackten und die Macht, daarmede zeker niet doelend op het eventueel (kunnen) verwerven van steeds meer macht door lid te worden van een naturistenvereniging en het in praktijk brengen van de aangehangen ideeën, maar met betrekking tot de vraag hoe diverse machthebbers zijn omgegaan met deze voor de negentiende eeuw vrij nieuwe uitdrukkingsvorm van ideeën binnen het spectrum van zekere menselijke levensfilosofie.
Aangezien die toen nieuwe ontwikkelingen een (klein en tevens fijn) hoogtepunt hebben beleefd om en nabij de vorige eeuwwisseling, heb ik heden een langer artikel met kanttekeningen geplaatst op de culturele fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl, met de titel: Naaktheid als alledaags verschijnsel — deelgeschiedenis van het naturisme.
Zie verder ook onze bijdrage op één der directe zustersites van de onderhavige: Tempel der Actualiteit van zaterdag 16 februari 2008.
__________
Foto: Blote paren in zee.

De weg naar Mekka in tienmaal drie kwartier

Al-Andalus
De VPRO zendt op zondag 24 mei, via Nederland 2, 's avonds tussen 20:55 en 21:45 uur, de eerste aflevering uit van een reeks van tien, waarin Jan Leyers zijn persoonlijke ontdekkingsreis door de wereld van de islam presenteert. In deze eerste aflevering gaat hij op zoek naar allerlei verschillende moslimsamenlevingen in zowel Noord-Afrika alsook in het Midden-Oosten. Zijn uiteindelijke doel is de heilige stad Mekka, die elke moslim aarde wordt geacht éénmaal in zijn leven te hebben bezocht.
Dit eerste deel uit de tiendelige reeks heeft een eigen titel — Dromen van Al -Andalus —, en het zal ongetwijfeld eveneens (gaan) gelden voor de volgende negen delen, die — althans in principe — iedere keer op zondagavond op dat tijdstip zullen worden uitgezonden.
Al-Andalus is de naam van het gebied op het Iberisch schiereiland dat indertijd door hen werd bezet. De bewuste naam van toen is vandaag nog terug te vinden in de streek Andalusië. Voor meer gedetailleerde gegevens zij verwezen naar het betreffende artikel in de Wikipedia online-encyclopedie.

Het zoete en tevens wrange fenomeen: Wraak

Sociale drijfveer
Ruim twee uur zal op zondag 17 mei — tussen 20:55 uur en 23:00 uur — het zeer frequent voorkomende verschijnsel wraak aan de orde gesteld worden in een VPRO-programma voor de beeldbuis, hetwelk tijdens die beide genoemde tijdstippen voor Nederland 2 op de rol staat: WRAAK. Het programma is samengesteld door Britta Hosman uit momenten in feitelijke en bedachte (literaire) situaties.
Wie kent niet de inmiddels eeuwenoude uitdrukking "Dit schreeuwt om wraak!", uit een stripverhaal, een roman, of zelfs uit de praktijk van alledag? Dat het fenomeen in zovele verschillende geledingen van het dagelijks bestaan overal ter wereld voorkomt en daarbij niet bepaald een verschijnsel is van de laatste eeuw, maar van alle tijden, doet het besef rijzen dat de literatuur er vol van is, van de aloude klassieken verre van ons huis en onze haard via de historie van de westerse wereld tot (letterlijk) vandaag de dag.

Onmetelijke conflicten
Oorlogen met enorm veel leed en destructie zijn veelvuldig het gevolg geweest van intense wraakgevoelens die de 'houder' ervan meende te moeten bevredigen. Men leze er teksten uit de antieke wereld maar op na, zoals tal van mythologische verhalen over — weliswaar uit de menselijke fantasie ontsproten — de wereld der goden, halfgoden en helden. En indien u daaraan niet voldoende heeft, leest u dan de grote tragedieschrijvers der oude Grieken of de geschiedschrijvers uit die tijd er eens op na. Doch mocht dat u te ver van uw bed zijn, dan kunnen de koningsdrama's van William Shakespeare (1564-1616) misschien meer licht op de zaak laten schijnen, aangezien deze eventueel meer de indruk maken actueel te zijn. En wat te denken van het cultuurverschijnsel opera. Zowel in de eventueel tragische zangspelen als in de komedies: van Mozarts Così fan tutte tot en met Verdi's Falstaff [1].

Geen lemma
Immers: wraak is zoet. Dat laatste moge het geval zijn in de amicale sfeer van mensen onderling die goed aan elkaar gewaagd zijn en dit in sport en spel dan wel bij ietwat serieuzere gebeurtenissen tijdens huiselijke wrijvingen of in de sfeer van studie of werkzaamheid.


Maar van een zo gewichtig fenomeen verwacht je toch dat je het zult aantreffen in tal van naslagwerken over psychologie en filosofie. Dat bleek echter een tegenvaller van de bovenste plank. In enkele tientallen encyclopedische woordenboeken — welke mij alle heel direct ter beschikking staan over die beide onderwerpen — kwam het niet eenmaal als trefwoord voor. Dat is omgekeerd evenredig aan het belang, in zowel filosofisch, psychologisch, historisch en algemeen-maatschappelijk opzicht.
__________
[1] Op de dag van het VPRO-programma over het verschijnsel wraak zal tevens de première worden gegeven van een reeks van dertien in even zovele steden van ons land — tot in juli — van Falstaff in een eigentijds jasje gestoken, door het in Maastricht gevestigde ensemble Opera Zuid.
____________
Afbeeldingen
1. William Shakespeare; het Chandos-portret. Tentoonsgesteld in de Nationa Portrait Gallery te Londen.
2. Persfoto van de try out op vrijdag 15 mei van Falstaff door Opera Zuid. Op zondag 17 mei is de première in het Parktheater te Eindhoven. (Foto: Deen van Meer.) Op Sir John Falstaff wordt ruim wraak genomen in deze komische opera van Giuseppe Verdi.

Esthetische begrippen
Vooropgesteld dat er tamelijk veel verschillende opvattingen bestaan over wat mooi of lelijk is — zou zijn, is dan wel een betere omschrijving, aangezien juist bij kwalificaties als mooi en lelijk enorme discrepanties optreden, ook, en zeker niet in de laatste plaats, tussen mensen die op tal van fronten: maatschappelijk, politiek en anderszins cultureel op één lijn zitten — zij er nadrukkelijk gewaarschuwd jegens sluipend zich opdringende conclusies, die op een niet al te bewust niveau worden getrokken uit de emotie die wordt gevoeld als men iets mooi vindt. Door het ondergaan van uitingen van kunst(en) — klassieke muziek, respectievelijk wat daarvoor moet doorgaan, zoals de onophoudelijke muziek-destructie door André Rieu en tal van aanverwante muziek-verachtende lieden — worden in het onderbewuste vlak allerlei links gelegd naar positieve zaken, zoals kwaliteit en ware schoonheid. Hitler heeft indertijd menigeen zo direct uit het hart gesproken — althans wist zulks perfect te suggereren — en zo kon het gebeuren dat zijn eerste slachtoffers die mensen waren welke de moeite namen om hem toe te horen en zich te laten meeslepen — want daar schuilt het grootste gevaar in zaken die in een affectieve preoccupatie worden 'geconsumeerd' — want toen had men immers het mooie, het ware, en derhalve het 'schone', ontdekt.
Doch, indien een dergelijke conclusie gerechtvaardigd zou zijn, zou immers diezelfde Dolle Dolfje zo ongeveer de beste politicus enhet beste wezen uit de maatschappelijke geschiedenis van ons West-Europa zijn geweest, op de voet gevolgd, of zelfs voorafgegaan, door Stalin en nog wel wat andere, enigszins tot en met uitermate subversieve, elementen.

Drie afdelingen
De thema-avond van Arte-tv start heden om 20:59 uur en bestaat in drie afdelingen: twee documentaires en een aansluitend debat.
Om 21:00 uur gaat de eerste documentaire — Lob der Hässlichkeit — van start. De inhoud daarvan kan worden omschreven als het gegeven dat zowel lelijkheid als schoonheid in ieder mensenleven een rol speelt. Die bijdrage aan de avond duurt tot 21:45 uur.
Zelf kun je zoiets meemaken als je met veel min of meer doorsnee hondenhouders spreekt. De meesten van hen geven de voorkeur aan — respectievelijk beweren dat — een alledaagse hond of kat met een goed karakter dan aan een schoonheid met dubieuze trekjes. Dit geldt mutatis mutandis ook voor het zoogdier mens. Hoeveel mooie, en uiterlijk aantrekkelijke, vrouwen zijn er niet die manipulerend, liegend en bedriegend door de aangegane relatie trampolineren. En hoe vaak zien we niet een Adonis of Apollo, dan wel een hedendaagse Narcissus — die qua uiterlijk op zeer veel bewondering mag en kan rekenen —, waarachtig compleet door het vat der Danaïden vallen zodra hij qua opvattingen en gedrag aan een nader onderzoek wordt onderworpen. Vandaar dat wij u, hier en nu, nogmaals en met klem, willen wijzen op de noodzaak van het in acht nemen van de relativiteit en de nodige kritische afstand.
De documentaire van Isabelle Cottenceau die dit jaar voor Arte France werd gerealiseerd, zal op vrijdag 15 mei,'s ochtends vanaf 09:55 uur worden herhaald.

Onaanzienlijk, maar trots
In aansluiting op die documentaire volgt een tweede, met een duur van eveneens drie kwartier, met de titel Unansehnlich, aber stolz. Het hoofdthema daarin is het gegeven dat lelijke mensen niet per definitie ongelukkig behoeven te zijn. Wellicht dat er nog enkele scènes in worden vertoond uit zwijgende films van ongeveer een eeuw geleden waarin op zo aanschouwelijke wijze werd voorgetoverd hoe soms een als minder fraai ervaren exemplaar van de menselijke soort tot onderwerp — zeg maar gerust lijdend voorwerp — van bijna algehele spot werden, maar dat er dan toch nog een of andere superschone jonkvrouwe zich om hem bekommerde. Gebochelden hebben ook vaak veel te verduren gehad: de vrouwelijke exemplaren werden met het begrip Heks bedacht, de mannelijke met andere substantieven of adjectieven.
Maar had niet Quasimodo, de gebochelde klokkenluider van de Notre Dame — ook geen directe kandidaat voor een schoonheidswedstrijd —, toch plots een wel heel mooie vrouw, Esmeralda, 'aan zijn zijde'? Kortom, het kan verkeren.
In de bijdragen die Cyril de Turckheim in zijn film — eveneens dit jaar, eveneens voor Arte France —over zes verschillende mensen heeft bijeengebracht van wie wordt aangenomen dat ze ook wel ongelukkig zullen zijn omdat ze niet tot de categorie van uitzonderlijke menselijke schoonheden behoren. Doch in de film komt onomstotelijk naar voren dat een dergelijke opvatting niet juist is en men meer voorbehoud dient te betrachten.
Ook deze film wordt herhaald, eveneens op 15 mei aanstaande, en ook dan in aansluiting op de bovenvermelde film, en wel vanaf 10:40 uur.

Debat
Als om 22:30 uur de tweede film ten einde is, blijft er — binnen het kader van de twee uur durende thema-avond , nog dertig minuten over voor het Debat. Gasten die met elkaar van gedachten zullen wisselen, zijn Sylvie Abraham, die werkzaam is als schoonheidschirurg; de historicus Georges Vigarello, en Harald Gasper, essayist en reclame-manager.
Ook dat Debat is een programma van Arte France, dat eveneens in aansluiting op de beide vorige programma-onderdelen op vrijdag 15 mei 's ochtends vanaf 11:25 uur zal worden herhaald.
____________
Afbeeldingen
1. Adonis, hier als standbeeld in het Louvre, Parijs.
2. Menselijke 'lelijkheid' in het uiterlijk bespeurbaar. (Foto: Arte France.)
3. Apollo met lier, schildering in Griekse schaal.
4. Onknap maar toch gelukkig.
5. Quasimdo en Esmeralda, uit de tekenfilm De klokkenluider van de Notre Dame uit 1996 van de Walt Disney Studio's.

Het geval Haarmann vrijdag als speelfilm op de ARD

Onvoorstelbare gruwelen
De man was de eerste seriemoordenaar die grondig psychiatrisch werd onderzocht. De gesprekken die tussen deze onmens — Fritz Haarmann (1879-1925), afkomstig uit Hannover — en Ernst Schultze, forensisch psycholoog in dienst van de rechtbank zijn gevoerd, werden door middel van verslagen voor de annalen bewaard. Deze documenten vormden de basis voor de speelfilm Der Totmacher die Romuald Karmaker in 1995 heeft gerealiseerd. De regisseur heeft Götz George (geboren in 1938) kunnen overhalen de rol van Haarmann, die van zijn vak slager was, op zich te nemen. Jürgen Hentsch en Pierre Franck, Matthias Fucks en Marek Harloff zijn andere vertolkers van de vooraanstaande rollen in Der Totmacher.
De slager werd een angstwekkende slachter, die gedurende de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog in ieder geval 24 jongens heeft vermoord en ze gedeeltelijk heeft opgegeten.


Bang voor opsluiting
Haarmann heeft aan die gerechtspsychloog gezegd dat hij verlangde naar de doodstraf, vooral omdat hij levenslange opsluiting vreesde, in de wetenschap dat binnen de gevangenishiërarchie iemand van zijn kaliber op de allerlaagste trede van de ladder staat en hem in die structuur hevige mishandeling en psychische vernederingen zonder einde zijn deel zouden worden.
Op 15 april 1925 werd aan het leven van Friedrich Haarmann — die maar liefst 24 maal ter dood was veroordeeld — door middel van de guillotine een einde gemaakt. Hoewel dat in het kader van de Deutsche Gründlichkeit eigenlijk vierentwintig keer had moeten gebeuren, heeft men het vonnis einfachheitshalber slechts één maal voltrokken.

Nachtmerrie
Op een grafsteen van de begraafplaats Hannover Stöcken staan 27 namen, die toebehoren aan slachtoffers van Fritz Haarmann. Onder de steen bevinden zich 323 beenderen, en dat is alles wat men heeft gevonden van de talrijke slachtoffers van de man die geldt als de beruchtste massamoordenaar van de twintigste eeuw. Terecht is dat niet, tenzij men erbij vermeldt dat het om een burgerlijke massamoordenaar gaat en niet om in het kader van een politiek systeem opererende, aangezien dan de vereiste ruimte voor het opsommen van — weliswaar niet alleen maar toch voornamelijk Duitse — namen een veelvoud van de lengte van dit artikel benodigd zou zijn.
Haarmann zelf verklaarde: "En Mensch — das sind nur ein paar Aktentaschen voll Fleisch." In het kader van het, ongetwijfeld afstompende, beroep van slager is het niet zo verwonderlijk dat die man zo dacht.

Documentaire in boekvorm
In 1992 is bij uitgeverij VGS Verlagsgesellschaft Köln een boek over deze zaak uitgekomen, geschreven door Friedhelm Werremeier (geboren in 1930), die als een van de vaders van de Duitse Kriminalroman geldt. Verder is hij verantwoordelijk voor tal van draaiboeken, onder meer van televisieseries. Decennialang heeft hij als verslaggever gewerkt in verband met spectaclaire misdaadprocessen. Reeds in de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft Werremeier naam gemaakt als iemand die geen fictie produceerde maar Fakten (feiten) in verhaalvorm schreef, hetgeen vaak met de benaming faction wordt aangeduid.
De verschijning van zijn 'Sachbuch' Haarmann — Nachruf auf einen Werwolf heeft zonder twijfel mede gezorgd voor informatie ten dienste van de film van Romuald Karmaker.
Het eerste Duitse publieke televisienet ARD/Das Erste zendt op vrijdag 24 april, vanaf 23:30 uur tot in de nacht op zaterdag 25 april om 01:20 uur bovengenoemde speelfilm uit.
____________
Afbeeldingen
1. Handschrift van Friedrich Haarmann, die verklaart hoe hij een jongen genaamd Friedel heeft gedood. ich ahbe in der Cellerstr. Friedel umgebracht. Des morgens lag Friedel tot im Bett, ich hatte Friedel tot gebissen. Ich habe sehr geweint und wußte nicht, was ich machen sollte.
2. 'Ein feiner Herr' — zo kon Fritz Haarmann er inderdaad uitzien.
3. Voorzijde van het stofomslag om het boek van Friedhelm Werremeier: Haarmann uit 1992.